Gwara brzozowska to regionalna odmiana języka polskiego używana w okolicach miasta Brzozów, położonego w południowo-wschodniej Polsce, w województwie podkarpackim.
Jest częścią dialektu małopolskiego, który charakteryzuje się pewnymi odrębnościami fonetycznymi, leksykalnymi i gramatycznymi w stosunku do standardowego języka polskiego.
Charakterystyczne cechy gwary brzozowskiej (wspólne z innymi gwarami małopolskimi).
* Mazurzenie:
Jedna z najbardziej charakterystycznych cech dialektu małopolskiego, polegająca na zlanianiu się spółgłosek sz, ż, cz, dż w jedną głoskę wymawianą jako “s”, “z”, “c”, “dz”.
Np. czytać wymawiane jest jako cytać, żona jako zona. Intensywność mazurzenia może się różnić w zależności od konkretnej wsi czy miejscowości w okolicach Brzozowa.
* Przechodzenie e w y po spółgłoskach przedniojęzykowych twardych: np. chleb może brzmieć jak chlyb.
* Wymowa ch jako h: Częsta w wielu gwarach południowej Polski, np. chmura jako hmura, but jako hut.
* Ruchomy akcent: Akcent pada zazwyczaj na drugą sylabę od końca, ale może się przesuwać w zależności od odmiany wyrazu.
* Redukcja samogłosek nieakcentowanych: Samogłoski w sylabach nieakcentowanych mogą ulegać osłabieniu lub zmianie brzmienia.
* Odrębności leksykalne: Używanie słów i zwrotów charakterystycznych dla regionu, które nie występują w języku ogólnopolskim lub mają inne znaczenie.
* Odrębności gramatyczne: Niektóre formy gramatyczne, końcówki fleksyjne czy konstrukcje składniowe mogą się różnić od standardowych.
Gwary Podkarpacia, w tym gwara brzozowska, były i są przedmiotem badań dialektologicznych. Lingwiści dokumentują i analizują ich cechy fonetyczne, gramatyczne i leksykalne, starając się zachować wiedzę o tym bogatym dziedzictwie językowym.
Istnieją słowniki i opracowania poświęcone gwarom tego regionu, które zawierają zebrane słownictwo i opisy charakterystycznych cech.
Warto pamiętać, że gwary, w tym gwara brzozowska, podlegają ciągłym zmianom i są coraz mniej powszechne w codziennym użyciu, zwłaszcza wśród młodszych pokoleń, ze względu na wpływ języka ogólnopolskiego poprzez media i edukację.
Niemniej jednak, stanowią one ważny element lokalnej tożsamości i kultury.
